SPFS در سال ۲۰۱۷ به طور کامل عملیاتی شد و پیامهای تراکنش با استفاده از هر ارزی، را ارسال میکرد. در دسامبر ۲۰۲۱، این سامانه ۳۸ شرکتکننده خارجی از ۹ کشور داشت و از ماه مارس امسال، این سامانه روسی بیش از ۳۹۹ کاربر از جمله بیش از ۲۰ بانک بلاروس، آرشیدبانک ارمنستان و قرقیز بانک آسیا دارد. شرکت های تابعه بانک های بزرگ روسیه در آلمان و سوئیس، دو قطب مهم قدرت مالی در اروپا نیز به این سامانه دسترسی دارند. روسیه در حال حاضر در حال مذاکره با چین برای پیوستن به سیستم ابتکاری خود است. این زیرساخت مالی جایگزین، شرکتها و افراد روسی را قادر میسازد تا با وجود تحریمها، دسترسی هرچند محدود به بازارهای جهانی را حفظ کنند.
پوتین در ماه ژوئن از برنامههایی برای ایجاد یک ارز ذخیره بینالمللی جدید بر اساس سبدی شامل ارزهای اعضای بریکس یعنی برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی خبر داد. پیشنهادی که به گفته پوتین در دست بررسی قرار دارد به نظر مانند گزینه حقوق برداشت ویژه در صندوق بینالمللی پول است که اعضای صندوق بینالمللی پول میتوانند از دارایی ذخیرهای در هنگام تنگنای نقدی بهره ببرند.
ارزیابی
به گفته گال لوفت از «موسسه تحلیل امنیت جهانی»، در حال حاضر تقریبا از ۱۰ کشور دنیا، یک پایتخت به نوعی درگیر تحریمهای آمریکا است. این یک اثر تجمعی دارد و در نتیجه شاهد هستیم که دلار کمتر و کمتر نقش و مقام خود را در بانک های مرکزی ایفا میکند.
معاون وزیر خارجه روسیه در تشریح سیستم کنونی بانکداری بینالمللی با اشاره به تغییر در تقسیمبندی قدرت در جهان و حرکت از یک جهان تک قطبی با محوریت آمریکا به جهانی چند قطبی، توضیح داد: سیستم مالی کنونی که توسط آمریکاییها بنیانگذاری شده برای شرایط حاضر کارایی ندارد و تنها به ابزاری برای اعمال فشار و دستیابی واشنگتن به اهداف سیاسی آن بدل شده است.
پوتین از آغاز چهارمین دوره ریاست جمهوری خود در سال ۲۰۱۸ (اردیبهشت ماه ۱۳۹۷) متعهد شد از حاکمیت اقتصادی روسیه در برابر تحریمهای ایالات متحده دفاع کند و سیاستهایی را که اقتصاد این کشور را از دلار دور میکند، در اولویت قرار داد. وی از رهایی از زیر “بار” دلار در تجارت جهانی نفت و اقتصاد روسیه حمایت کرد زیرا به اعتقاد رییس جمهوری روسیه انحصار دلار آمریکا “غیرقابل اعتماد” و “خطرناک” بود. در اکتبر ۲۰۱۸ (مهر ماه ۱۳۹۷)، دولت پوتین از طرح استفاده از ارزهای جایگزین در معاملات بینالمللی با هدف نجات روسیه از خطر احتمالی تحریمهای واشنگتن حمایت کرد.
از دیگر برنامههای مسکو برای مقابله با نفوذ دلار در سطح مبادلات بینالمللی میتوان به سامانه SPFS روسی اشاره کرد که به گفته پانکین معاون وزیر خارجه روسیه به عنوان سامانه جایگزین سوئیفت به شکل گسترده عملیاتی میشود. چین در سال ۲۰۱۵ سیستم پرداخت بین بانکی فرامرزی یا CIPS را در راستای ارائه جایگزینی برای سوئیفت ایجاد کرد. تعداد بانکهای شرکتکننده تا ژوئن امسال به یکهزار و ۳۴۱ مورد رسید که شامل بانکهای برتر ژاپنی و همچنین دویچه بانک آلمان و بانک آمریکایی «جیپی مورگان چیس» میشود.
با نگاهی به مورد موفق چین میتوان این انتظار را داشت که برغم تحریمهای همه جانبه غرب علیه روسیه این کشور در همکاری با دومین اقتصاد جهان و دیگر اعضای در حال پیشرفت بریکس به نوعی دلار را از وضعیت برتر خود به زیر بکشد.
از سال ۲۰۱۸، بانک روسیه همچنین سهم دلار در ذخایر ارزی خود را با خرید طلا، یورو و یوان کاهش داده و بسیاری از ذخایر خود را از اوراق قرضه خزانه داری ایالات متحده خارج کرده است. بین ماه مارس و مه ۲۰۱۸ (اسفند ۱۳۹۶- اردیبهشت ۱۳۹۷)، این بانک داراییهای خود در اوراق بهادار خزانهداری ایالات متحده را از ۹۶.۱ میلیارد دلار به ۱۴.۹ میلیارد دلار کاهش داد. در اوایل سال ۲۰۱۹، داراییهای دلاری بانک روسیه به ۱۰۱ میلیارد دلار کاهش یافت که بیش از نیمی از دارایی های موجود به حساب میآید. در سال ۲۰۲۱ (خرداد ۱۴۰۰) پس از آنکه دولت جو بایدن رییس جمهوری آمریکا تحریمهای جدیدی را علیه مسکو اعمال کرد، روسیه تصمیم خود را برای حذف کامل داراییهای دلاری از صندوق ثروت ملی خود اعلام کرد.
اهمیت موضوع
بر اساس گزارش سوئیفت، سهم یوان چین در تسویه حساب های بینالمللی در ژوئن (خرداد ماه) به ۲.۱۷ درصد رسید که نسبت به دو سال قبل ۰.۴ واحد افزایش داشت. این رقم هنوز بسیار کمتر از ۴۱.۱۶ درصد دلار و ۳۵.۵۵ درصد یورو است اما سهم آن در ژانویه (بهمن ۱۴۰۰) به رکورد ۳.۲ درصد رسید و در یک نقطه از ین ژاپن پیشی گرفت و پس از پوند جایگاه چهارم را به خود اختصاص داد.
وی در گفتگو با خبرگزاری تاس مسکو را نیازمند به یک جایگزین ایمن برای سامانه سوئیفت دانست و به تلاش بانک روسیه برای ایجاد «سامانه تبادل دادههای مالی» (SPFS) به عنوان جایگزین سوئیفت اشاره کرد. به اعتقاد وی، این سامانه توانایی مقاومت در برابر فشارهای خارجی را دارد و کشورهای دیگر نیز نسبت به ایجاد یک ساختار بین بانکی مستقل از کشورهای غربی، تمایل دارند.
از آن زمان، شرکت های بزرگ انرژی روسیه استفاده از دلار آمریکا را متوقف کردند. شرکت گازپروم نفت سومین تولیدکننده بزرگ نفت روسیه، تمام صادرات خود را با استفاده از یوان به چین در سال ۲۰۱۵ انجام داد. روسنفت بزرگترین شرکت نفت و گاز روسیه، در سال ۲۰۱۹ تمام قراردادهای صادراتی خود را از دلار آمریکا به یورو تغییر داد.
درحال حاضر ابتکار استفاده از ارز ملی در مبادلات به یک امر فراگیر تبدیل شده و در بین کشورهایی که در حال حاضر این کار را انجام میدهند میتوان به روسیه، چین، هند و ترکیه اشاره کرد. روسیه به عنوان کشوری که عزم تقابل با پول آمریکا را دارد، نه تنها دلار را در مبادلاتش با چین حذف کرده بلکه در مبادلات تجاری خود با ایران، ترکیه، اتحادیه اروپا و هند نیز از ارز ملی استفاده می کند.